Платон, Аристотель және Әл Фарабидың мемлекет туралы кітаптары

Платон: Мемлекет туралы

Платон Христиан жыл санауынан бұрын 472 жылы Гректе  дүниеге келген. 

                                            “Мемлекет туралы” кітабы:

Мемлекет туралы диалогиясында Платон нағыз қоғамды қалыптастыруға талпынған.  Платон демократиядан бас тартты. Себебі халықтың білімі мен қабілеті жетіспейді деп көрген. Оның айтуынша  әр азамат мемлекеттік іске  қандай да бір жолмен қатысуы маңызды. Мемлекет  басқарушы адамдарды құнығушылыққа  емес    даналыққа дайындау керек деп көрді.

Шығармаларының концепті:

Платонның көп шығармалары диалогия ретінде жазылған. Сократтан моралдық, ізгілік сипаттамалары туралы сұрап,  жауабын жазған.  Ешнәрсе  мінсіз /кіршіксіз/ емес, ешкім мінсіз де қайратты емес. Эстетика  және қайраттылық белгілі бір  ситуацияда және де белгілі бір денгейде ғана болады. Олар тек шындықпен яғни үлгі-өнеге арқылы ғана жақындайды.

Идей деген жаңа ұғымды Платон алғаш шығарды. Эстетика мен төзімділікті идеялар деп білді. Мысалы: Қарағай ағашы мәңгілік “Қарағай” деген идеяда болмақ. Идейді нерв жүйесімен сезінуге болмайды. Оны тек зерде мен қабілет арқылы ойлап, ақылға қондыруға болады.

Жақсы адамдарға жауапкершілікті болу заңдылық емес. Ал жаман адамдар заңды айналып өтудің жолын іздейді.

Аристотель: Саясат деген не?  /The politics/

Аристотель  Христиан жыл санауынан бұрын 384 жылы Гректе дүниеге келген. Ол өте еңбекшіл адам болғандықтан көп жазбалар жазып, көп салада қатар еңбек етті. Мысалы этика,  логика,  метафизика, экономика және психология салаларында.          

                                        “Саясат деген не?” кітабы туралы:

Аристотель:  “Адамдарды бірге өмір сүретін жандар ”, - депті.  Билік деген қоғамда жақсы тіршілік орнату  үшінгі берілген   мүмкіндік ендеше оны дұрыс қолдануға   міндетті. Адамдар ізгілікті өмір сүруге тиіс, ол үшін философия арқылы ойлау керек. Мысалы: Адам  орта деңгейді ұстанса ізгілікті өмірге сараң да болмайды ысырапшыл да болмайды.  Осы екеуін ортасын ұстау деп айтып кеткен.

Шығармаларының концепті:

Аристотель мұғалімі Платонның: “Нерв органдары арқылы толық білімге жету мүмкін емес”, - дегеніне қосылмады. Ол эмпирияны көп қызықтап, практикалық іс - әрекет деп айтты.

Платон математика арқылы білімге қол жеткземіз десе, ал Аристотель құбылыстарды бақылау /қадағылау/ арқылы білімге жетуге болады деп көрді. Егер білімтану нерв органдарының сезінуіне негізделмеген болса, сиқырлық түсінігі басым болар еді деді.

Әл-Фараби: Қайырымды қала  /On the perfect state/

Орта азия,  қазіргі Афганистан маңайында дүниеге келген.  Ираннан шыққан дейді-мыс.  Ол мұсылман теоретигі және Аристотел философиясын Ислам дініне әкелді.

“Қайырымды қала” кітабы туралы:

Әл-Фараби көптеген кітаптар жазған соның ішінде “Қайырымды қала” кітабы бүгінге дейін оқылып, баспаға бастырылыуда. Араб яғни мұсылман елдерінде бұл кітаптың маңызы зор. Кітабында Платонның мемлекеттік үш сипат жазған. Бірінші: әйелдер әскерге бару, екінші: отбасылық құрылымды өзгерту,  үшінші: философ адам мемлекет басқару. Әл-Фараби:  “Дін қандай да  бір мемлекеттің негізі болуы керек”, - деп айтты. Ол кітабының ең басында құдай жайлы түсіндірді. Одан кейін адамның рухы, ойлау қабілеті, қалауы, еркін таңдауы және де бақыт туралы жазды және де  мемлекет қайырымды болуымен қатар қайырымды қала тұрғындары ізгілікті, қалай үлгі-өнегелі болыу туралы жазыпты. Кітаптың соңғы бөлімдерінде мемлекетке  өте табынушылықты сынға алып,  қайырымсыз қала қандай болатынын түсіндірген.