Монғол елінде философияны дамыту керек

Монғол елінде философияны дамыту керек

Егер де философияны Моңғолда табысты дамыта алса әлемнің университетінің мәдениеті Моңғолға келу мүмкіндігі бар. Моңғолдар үшін унверситет туралы ұғым тек қана 20шы ғасырлардың ортасында ғана алғаш кіріп келген. Енедеше әлемнің университеттері осыдан 800дей жыл бұрын орнаған екен.

Моңғолдың ұл қыздары Кеңес Үкіметі мен Шығыс Европаның университеттерінде оқып, алғашқы мамандық дипломымен келген кез мұнда ғана. Сондықтан университет толықтай дамитын уақыт аз болды да құралып тұрақтанатын келісті жұмыс жүрілген жоқ.

Оның бір себебі философиялық білімді Моңғолдың жоғарғы оқу орындарына енгізіп шыдамағандықтан. Сондықтан Монғол Мемлекеттік Университетін дамыту үшін әлемнің білімін философия арқылы шындықпен енгізу қажет.

«Философтар дәл сайентистлер сияқты сұрақтар қойып және де соған жауап беруге тырысады»                       Лудвиг Виттгэнштэйн

Философия туралы алғашқы ұғым

Философия деген білім туралы мамандық саласы социализм кезінде Марксизм, Ленинизм деген атпен жариялап нағыз философиямен таныспады.

Философия деген атпен Лениннің шығармалары таралды. Қаншалықты Ленин Европа елдерін аралап философияның көптеген кітаптарын оқып шығармаларын шығарса да тек қана оның кітаптарын ғана философия десе аңғалдық болар еді. Германияның және әлемнің атақты философы Маркстің кітабын орыс тілінен айланба жолмен аударған.

Қаншалықты герман тілін үйренген кейбір адамдар аудармақшы болып тырысса да олар бірден философия маманының адамдары емес болғандықтан кітаптың нағыз жан дауысын сезініп шыдамаған мысалдар көп. Жалғыз мысалды айтсақ германша «Das Sein bessftimmt den Bewusstsein» деген ұғымды «Шаруашылық бірінші сана екіншіде» деп өте өтірік аударыпты.

Ендеше бұл шын мәнінде «Тұрған бойың санаңды анықтайды» деген философия ұғымы. Бұл ұғым ішінде «болу» және «ой сана» деген философияның екі негізгі тұжырымды Маркс әдейі керектенуінің себебі шаруашылықта емес қалай тұрақтануыңда дегенді маңыздаған. Сананы емес ақылды ерекшелеген себебі  адамның ақылды болуы, немесе ақылсыз кезінде жасайтын мәселелеріне дейін ескерткен. Өтірік аударманың салдарынан  «жасырын сана» деген өте бос ұғым жер алып барады. Философия алғашынан ақ Моңғолдың жеріне сіңе алмады.

Философия Моңғолға кіріп келе алмауының үлкен бір себебі «Моңғол тілінің сөздігі». Философияның «ойы» және «сезімі» деген екі маңызды тұжырымды араластырып ауыстырып «Моңғол тілінің қысқаша түсініктеме сөздігі» кітабында Б.Ренчин, Ц.Дамдинсүрэн және де Я.Цэвэл сияқты жолдастар өте білерменсіп жазған екен.

Егер ойды сезіммен араластырған жағдайда бір болса дүние ешқандай сезімталсыз адамдарға толып ешкім ешкімді құрметтемей жабайылар болып кетеді. Немесе ашу ыза, қуанышын ұстай алмай көңіл күйінің құлы болып қалған адамдар саясат саласында толып кетер еді. Осылай ойламайтын адамдардың армиясы пайда болады. Ойламайды деген қаншалықты қауіпті, бұл туралы моңғол тілі саласының адамдары сөздік кітаптарына түзетіп жазатын уақыт әлдеқашан болған екен. Сезім туралы да теріс сөздер өте көп. Логикалық ой сана деген өтірік ұғым, тапқырлық деген сөзді оймен араластырады, өте өтірік ұғым тек қана он жылдық мектепке ғана емес және қоғамға да уын таратуда. Моңғолардың тіл білімі жетілмеген уақытта өзара қатынас сөздері ешқашан табысқа жетуі мүмкін емес.

Әңгіме табысты болмаса біздің жасаған әрекеттеріміз тек қана бағын сынап көру ғана болмақ. Ендеше сол күнгі бақ біледі де. Философия туралы бүгінгі түсінік бүгін өмір туралы немесе құдай туралы бір екі сөз айтып қана онысын философия деп атау шектен тыс көбейді, ол түгіл әлемнің философия мамандарымен бетпе бет кезігіп сөйлесіп көрмеген адамдар философия факультеті, немесе философия институтын орнатып философия мамандығының саласын масқаралаған қалпында. Тек қана өзінің шала шарпы кітабынан ештеңе түсінбегенін жастарға күшпен жаттатып, онысын сараптама атпен қайталап айтқызып баға қоятын философ атты оңбаған адамдар күнә жасауда.

Олар жас кезеңнің аузын жауып қоқан лоққы көрсетіп қорқытып, студенттердің құқығын аяғына таптап, ең бергісі адамның құқығы жеке ойын айту құқығын байлауда. Бұл әрекетті тоқтатып жаңадан бастайтын уақыт әлдеқашан болды. Философияға хоббиі бар немесе қызығушылығы бар деген ол бөлек мәселе.

Бірақ оны мамандық мөлшерде үйрену бір бөлек мәселе. Философия үйретемін деген атпен дін, жұлдыздама  немесе теріс түсінігін студент жастарға жалғастырып «арга билэг» деген жеке тұрпайы елесін лекция атпен сөз құрастырып өтірік нәрсе айта беруде. Олар ешқашан қандай кітаптан аударғанын айтпайды, және де қандай тілге қалай аударғанын да ашық айтқаннан ұялады.

Студенттерге шетел тіліндегі кітап бөлімдерін таратып, онысын лекция қылып үйрететін дәстүр әлі жалғасуда. Бүгінгі Моңғолда ең алдымен философия қажет. Философияны Моңғолға енгізіп шыдаса адамдар аңыз бен діннің әлемінен бөлініп шығатын тарихи мүмкіндік туады. Аңыз деген ерте замандағы адамдар өзара білімдерін жалғастырып қалдыру амалы. Дінге келсек адамдар табиғаттың алдында қалай болымсыз екендігін түсініп, оның таңғажайыбын біліп, оған үйлесуге тырысып «құдай» дай қатынасқан екен.

Бірақ осы екі білім жолдары неше жүз жылдармен артта қалған. Оның орнына философия мен сайенс екеуі адамзатқа білімді үйретіп бастағалы да көптеген жүз жылдар болды ғой. Аңыз бен дін әлемінен бөліп жекелеу  үшін Моңғол мемлекеті екі істі алдын ала істеуді талап етеді. Мұнда ең бірінші талап моңғол тілі жаңа «Әліппенің әріпті»  болу, екінші талап моңғол тілінің жаңа «сөздің сөздікті» болу. Осы екі талап бойынша жасап шыдаса әлемнің білімі моңғолға келу жолы ашылады. Философия түп нұсқасымен, және шындығымен Моңғолға келу мүмкіндігі тіптен көбейеді.

Шындық іс шындығымен, және де білім білімімен болу сол принциппен философияны Моңғол еліне енгізіп келетін уақыт енді ғана ашылды. Кешіккен болса да ештің қасында әлдеқайда артық қой.

Философия сұрақтары ең күрделі, ең адастырған, және де ең көп мағыналы сұрақтар болады. Философия негізінде адамның ақыл ойы ішіндегі терең сенімдерді шығарып келеді. Ендеше фиолсофия сұрақтары деген қандай сұрақтар? Сол сұрақтардың жауабын философтар қалай шешеді?