Тең жағдай құқықтанып теңдікті болатын уақыт жетті

Тең жағдай құқықтанып теңдікті болатын уақыт жетті

Тең жағдай деп Негізгі заңның алғашқы бөлімінде жазылған екен.Теңдік деген социализм кезінің аудармасын осы жолы тең жағдай деген екен. Бірақ заң алдында құқық тең деген екен. Халықырылық “egalite” деген ұғымды осылай ғана жалғыз сөзбен жаза салуға бола ма? Тең жағдай деген осы ұғым тек қана заң алдында барлығы бірдей дегеннен де көп артық істерді айтады ғой.

Адамдар қашан да қайда да барлығы бірдей өзгеше айтқанда тепе тең деген ұғым ешкімді де артық көруге болмайды, ешкімге де артық көмек артық құқық берілуге болмайды деген ұғым. Одан тыс ешкім де ерекше құқық өзгеше айтқанда заңнан тыс ерекше құқық иеленуге болмайды. Осылай болғанда ғана үкімет қоғам пайда бола алады. Олай жасамаса ерте заманғы жабайы орта ғасырдың немесе Моңғол адамның жақсы білетін төре феодалдардың кезеңі ғана қалпында деген ұғым болып табылады.

Негізгі заңда  заң алдында барлығы бірдей және тең құқықты дегенді заң алдында құқық бірдей деп өте қысқартып жазған екен. Негізгі заңды философия мамандарының кеңесімен еркіндік, тең құқық, бірлік деген үш ұғымды түсіндіріп жазбағандықтан адамзаттың үш үлкен ұғымын кем кетік қысқартып жазған екен. Қысқартуға болады. Бірақ түсіндіру жоқ болса түсіну мүмкін емес. Өзгеше айтқанда барлық адам өзіндігімен түсіну қателігі шығады. Әрине сол кезде философ жоқ болса да Батыс елдерінен философ әкеліп түсінідіретін мүмкіндік те болған.

Тең жағдай тек қана заң алдында деп қана тұрмай арықарай жалғасады ғой. Мысалы үшін адамдарға барлығына өмір сүру үшін бірдей құқық берілу қажет. Арықарай жасап әрекеттеніп жүрген еңбек жұмысына да бірдей мүмкіндік берілу қажет. Осының барлығын құқықтандыру маңызды болғаны болмаса тек қана жазып қана тастайтын зат емес. Әрине адамзаттың философиясымен осылай соңында танысқан Моңғол адам үшін еркіндік жағдай мен тең құқық тең жағдай және де бірлік жағдайы үшеуі су жаңа өзгеше айтқанда үйренуге қиын ұғымдар. Моңғол адамның тарихы философиясыз жүріп келген және діннен философия ала алмай қараңғы сенімге енгенін Буддизмнің кіріп келмеген тарихы растайды. Буддизмның дарма, самсара, нирвана деген сияқты маңызды ұғымдары бүгін де көпшіліктің ішінде тарап шыдамай өткен екен. Моңғол тілі ресми тіл деп айтып тұрса да Тибет тілінде дұға оқыған қалпында. Бұл тағы да теңдік емес.

Еркіндік жағдай деген бостандық болып шыдаса жақсы ақ болар еді. Бірақ бұл еркіндік бостандықсыз іске аспайды. Тең құқық та бостандықсыз іске аспайды. Сондықтан бостандықты ешқашан тең құқықтан бөлуге болмайды. Бостандық деген еркін ойлау, еркін сөйлеу екеуін маңызды етеді. Енді бір жағынан ешкім де еш себепсіз ұсталып кетуге болмайды. Қараңғы сенімдегілер Моңғол адамның еркін ойлауына қарсы болып медитация атпен тұтынымға жетелеп кіргізеді. Кімде кім өзі тұтынымды болса бостандық. Ендеше өзгені әдейі өтірік қараңғы сенімге ұрандап шақырып кепілге ұстап енді бір жағынан топтасып қараңғы сенімге тартып кіргізу қылмыс.

Тең құқық деген барлығын теңестіру деген ұғым емес тек қана тең мүмкіндік тең қанымдау тең өмірлік мүмкіндік қана маңызды ғой дейді. Тең құқық негізінде бостандыққа бөгет болмайды бірақ екеуі өзара үйлеседі.

Моңғол адамның саяси еркіндігі және саяси тепе теңдігі екеуін айтқанда өте қызық қорытындыға келеді. Моңғол адам қалай Парламент мүшесіне сайланып жатқан сайлау іс әрекетін бақыласақ Моңғол адамды осылай да төмен санап Моңғол адам өзін осылай төменге сүйрейді екен ғой деп көз таярлықтай әрекеттер болады. Ол жерде қайдағы бостандық, қайдағы тең құқық, бірлік айтылсын. Осы жерде айтарым Моңғол адам саясаттың алдыңғы жағдайында екені көрінеді. Нағыз саясат пайда болып дамып шыдамады.

Саясаттың алдыңғы кезеңінің Моңғолдары саясат деген не деген сұрақтың ең қарапайым жауабын құқық пен биліктегінің өзара қатынасы деп қана жауап беруге тиіс. Билік деп теріс айтып жүр ғой. Құқық деген бір жағынан азаматтың құқықтары. Мысалы үшін еркіндікте болуды құқықтандыру мен осында айтылып жатқан тең жағдайды құқықтандыру. Енді бір жағында халық сайлаған биліктегілер бар. Осы биліктегілер өзгеше айтқанда шешім шығарушылар бостандық пен тең құқық екеуін кепілдендіруге тиісті. Сондықтан осы жерде шығатын сұрақ ол биліктегілер Моңғол адамның құқықтарын қалай қабылдап алып оны халық атынан құрметтеу қажет деген моралдық сұрақ қойылады. Моңғол адам үшін мұның барлығы ертегі болып қалмақ.

Бұл жерде айтылып жатқын еркіндік және тең құқық деген екі ұғымдарды сол адам білімсіз болса бұл екеуінің қажеті шықпайды. Тіпті білімсіз адам қоғам ішінде өзін алып жүре алмайды. Қыр ойда болса бір сәрі.

Моңғол адамды бостандықта және тең құқықты болдырғысы келсе білімді болғызу қажет. Бірақ 90шы жылы демократия басталғанда Моңғол адамның білімін тоқтатып білім жүйесі құлаған. Сол кезде білімсіз жігіт министр болып білімнің жүйесін сол қалпымен құлатып халқына қатты зиян шектірген. Қылмыс ұмытылмайды, ешкім де ұмытқан жоқ.

Бүгіндері Кембридж деп адастырып ақша ішіп жеген адамдар қалпында. Білімді жойған 90шы жылдардың адамдары бүгіндері онысын жөндеп жөнге салатын уақыт жеткен екен. Өздері білімсіз адамдар қалай мемлекетінің білімін жойған тарихи факт дайын тұр ғой.

Моңғол адамға әдейі материалдық заттарды шектен тыс қуғызып тірі жүруге қажетті тағам, киім, пәтермен ғана айналастырып білім алу еш уақытсыз еткен екен. Кешкі оқу, сырттай оқу, мамандақ жоғарылату деген сияқты барлығын жойған екен.

Техника мамандық мектебі және техникум деген сияқты мамандық беретін ұйымдарды барлығын жойып ешкімге қажетсіз университет және институт деген атпен көтермелеп оқу төлемімен бизнес жасаған ұйымдар барлық білім жүйесін былықтыруда.

Білімсіз моңғол адамды ешқашан еш жерде неге де пайдаланып қандай бір шахтаның қара жұмысшысы етуге оңай деуі шетелдің ақша жуатындарының мақсаты ғой. Оларды ішкі босстар соңғы көп жылдар бойы құтыртты.

Моңғол адам шетелдіктерден бүгінгі сияқты осындай тәуелді болған емес. Саяси ұйым сол кезде өз басын ойлап демократиялықтар баса көктегендіктен орасан көп шетелге тәуелді жағдайға душар болған екен.

Қаражаттанбақшы болған, бақылаусыз еткеннен кейін халықтың мүлкін ұрлап,  шетелдіктердің қол аяғы болған адамдар бүгіндері түтінге уланған Ұланбатырдың күлін көкке ұшырған екен. Ал өздері шетелге қыстауына қарай түтіннен қашып ұшып кетеді.

Қаншалықты биліктегілер өздерін толығымен қорғаулы құқықты деген сияқты өздеріне қосымша құқық беріп азамат екенін асыра құқықтандырып ерекше құқық өндіріп бастаған демократияның қауіпті мінезі ол тек қана Негізгі заңды бұзып қана қоймай халықаралық адамзаттың құқығының теңдігі деген жоғарғы принципті бұзып жүр.

Негізгі заңда тең деп алып неліктен сұры ордаға кіргенде қорғалған болып қалады? Моңғол адамдар барлығы бірдей. Неліктен көшеде жүріп байқаусыздан сұры ордаға отыра қалып қорғалған бола қалады? Қорғалғанының себебі неде? Егер қорғалмаса не анықталып қалғалы тұр?

Құқықты биліктен бөлмей және де билікті құқықтан бөліп түсінбеген жағдайда саясаткерлер халық үшін дегеннен гөрі өздері үшін жүрген болып табылады ғой. Әлдекім саясаткер халық үшін десе сұры орда қалай болар екен?

Еркін азаматтар, тең халық деген түсініктер барлығы Республикадан шыққан. Шешім шығаратын билік халықта десе демократия. Ескіше айтқанда дұрыс халық үкіметі деп демократияны дұрыс аударған екен. Ендеше республиканы Бүкіл халық республикасы  деп теріс аударған.

Неліктен бүгін республика айтпай отыр? 1921ші жылы Халық үкіметі болып халықтанған. Ендеше 1949шы жылдан кейін Барлық болған ғой. Ендеше 1990шы жылы демократиядан кейін неліктен бүгінге дейін Бүкіл халық республикаыс болып шыдамай жүр?

Айланып келгенде адамның құқықтары сол адамға пайдалы болуға тиіс. Егер де ешқандай пайдалы болып шыдамайтын өмірдің жағдайларына ұшыратып тастаған болса Моңғол адам осы көптеген бостандық пен тең құқықтарды не қылады. Көптеген Моңғол адамдардың өмір сүру мәселесі шешілмегендіктен әрине ар жағынан берілген тағдыр деп қараңғы сеніммен түсіндірмей де қайтсін.

Көптеген адамдар тең құқықты емес деу бостандықтың өлімі деген сөз.

Он бірінші айдың 5 2014