Жаңа заманның интеллигенті пайда болу мүмкіндігі бар ма?

Жаңа заманның интеллигенті пайда болу мүмкіндігі бар ма?

Моңғол адамның бағасы және мән мағынасы деген ұғым өзі өте күрделі тарихты. Бұл ұғым тарих барысында өзара қайшылықтағы ру аймақ болып бөлініп қақтығысты қаралау көп болып келген. Моңғолдар онша маңызды болмады. Адамды сыйлағаннан гөрі ұрлық қарақшылық жасап күш қолданып өмір сүріп келген үкімет туралы ешқандай ұғымсыз халық Тибеттің сарылар дініне қараңғылықпен сеніп тіптен бағасы түскен. Екі көршілер ғана 20шы ғасырдың ортасында Моңғол адамды бағалы етіп адам қатарында жүреерлік Ұланбатыр қалалы еткеннің арқасында мұнда ғана Моңғол адам пәтер үйлерге кіріп емделетін ауруханалы жылу беретін жылу станциялы болған еді.

Әрине баға дегенде өз отанына қаншалықты бағалы болу алғашқы ұғымнан бастау қажет. Одан кейін Моңғол адам шет елдерде қаншалықты бағаланады екен деген келесі сұрақ шығып келеді. Оның арғы жағында шет елдерде орналасқан елшілік министрліктер Моңғол адамын қаншалықты жақсы көріп қорғап шет елдерде бағалы ете алады екен деген шынжыр іспетті жалғаса бермек. Моңғол адамды 40-80ші жылдары маманды білімді етіп берген Қытай мен Орыс халқы енді арықарай Моңғолдар өздерін алып жүре алар ма екен дегенде керісінше ештеңенің шетіне жете алмай жатып социализмның жаман нәрселері деп адамзаттың үлгісі болған үлкен туынды құрылымдарын жойып көптеген партиялар құрып қайтадан бөлініп бөлек салақ ел болдық. Тарих қайталанады деген осы екен ғой.

Бүгіндері интеллигенттер қатары жоқ. Ендеше ортаңғы қатар да жоқ. Бір жағында бай манаптар жұмыссыздар енді бір жағында қабылетсіз сайлаушы аттыжұмыссыздар. Осы екеуін теңестіретін интеллигенттер қатары жоқ болғандықтан қоғамдық қалыпты өмір жүрілетін еш мүмкіндік жоқ. Себебі интеллигенттер қатары ғана жұмыс орнын пайда болғызады ғой.

Саясаткерлер интеллигенттер емес. Үкіметтік министр интеллигент емес. Интеллигент адам пайда болу мүмкіндігі өте аз. Себебі интеллигентті пайда болғызатын интеллигент жоқ. Шетелде интеллигент болды ма екен десең Ағылшын тілінен аспайды.

Интеллигент адамның ерекшелігі кезеңін қырағы көзбен бақылап баға ьеріп қорытынды жасап қатты және тікелей сөгіп ештеңеге алданбай тура айтып жөндететін амал жолдарын айтып кеңес беретін міндетті. Ол түгіл кейбір қиын қыстақ кезеңдерде интеллигенттер тек қана жазып айтып қана жүрмей әрекеттер жасап көтеріліс жасап дұрыстық пен жақсылық үшін күресуге де дайын болады. Осы туралы тарихтың көптген кітаптарынан интеллигентердің мемлекеттің тағдырына жасаған маңызды әрекеттері жайлы оқуға болады. Интеллигенттердің емес қара масстың көңілкүйіне сүйенген қоғамда өз орны жоқ адамдардың топтары қаншалықты көтеріліс ұйымдастырып ана жер мына жерде құр айқайлап мәнерлі сөздерімен алдап массқа қарай әсер ететін қабылетті болса да кешікпей ақ шыдамайтыны білініп қалады.

90шы жылдары шығып келген жастар ана жер мына жерде мәнерлеп сөйлесе де дәл бірге отырып еліміздің келешегін елестетіп арықарай кездесетін бөгет дамыстың көзқарасын әңгімелеспекші болғанда барлығы да отырыс жиын жасаймыз деп жоғалып кететін тарихты әлі де сол кездегілер айтып отырады. Саясаттың кәрілері де жөнді кеңес беріп әңгімелесудің орнына жастармен бірігіп желігіп пайда олжа бөліскен.

Арабияның көктемі басталғанда бірден интеллигенттерге емес тәртіпсіз шу шығарғанды ұнататын келешеккі жөнді жоспар алысқа қарайтын көзқарасы жоқ адамдарға сүйенген. Әсіресе қол телефонмен жұмыстап ақпарат таратуға жақсы жастар аңқау аңғал іс әрекеттер жасап шетелдіктердің адастыруына алданып құр демократия айтып тез шығып келгені секілді тез үнсіз болған. Енді Арабияның әлемі соғыс жаугершілікпен тек қана шетелдің күшімен ғана аяғымен әрең тәлтіректеп тұр ғой.

Сирия елінде соғыс болғандықтан Германия мен Европаның елдеріне келетін Сирияның халқы азаймай көбеюде. Көп миллиондаған адам жер аударып жатыр деген ақпараттар ақпарат құралдарымен тарап оларды теледидардан көріп кей адамдар байғұстар ай дейді. Көп мыңдаған шақырымның арғы жағындағы адамдарды аяп отырғанша жақындағы көмек пен демеу қажет болып жатқан Моңғол адамын аяса артық емес пе. Шетелдіктерді аяп ішкі адамдарды аямай ма.

Неде болса Германияның бір профессоры иммигранттар мен босқындар деген екі тұжырымдаманы ажыратып түсіну қажет деген екен. Бүгін кім иммигрант не үшін шетелге иммигрант болады одан кейін кім босқын неге босқын болады деген жайлы анықтама беруде. Интеллигент адам осындай болуға тиіс. Қашан да  көңілшектеніп  бір қарағанда керемет көмекшіл адам болып еліне кіргізіп кел байғұс иммигранттарды демей неліктен солардың елінде олардың елінде адам иммигрант болып кететіндей қандай жағдай туды терістік кімде деп сұрап шыдайтындай болу қажет. Моңғолдар 90шы жылдары үлкен құрылымдарын құлатып жұмыссыз болғаннан кейін отанын тастап кететін қажеттілік туған. Сол кезде саясаткер құрметті кәрілер көшеде жүрген машиналардың шақпылағанын көріп Моңғол елі дамып кетті деп расымен ақымақтық сөздер айтып жүрді ғой. Халық шетелге босқындап бұзылғыш темірлерді тасып ішке кіргізіп келіп жатқанын дасмыс деді ғой.

Иммигранттарды отанында соғыс болып жатқан өмір сүретін еш мүмкіндіксіз болған адамдар деп түсіндірген екен. Ресми иммигрант болып шыдаса сол барған Европаның елінде адам қатарында бағаланып үйлі тамақты адамның барлық қажеттілігімен қанымдалуға тиісті дейді. Босқындар болғанда отанынан босқындап жер аударып кеткен адамдар. Оларды тура заң бойынша атайтын атау жоқ болғандықтан әсіресе Германия елі сондай адамдарды қайтерін білмей қатты қиналып жатқан жағдайлар ақпарат құралдарымен таралуда.

Жоғарыда айтылған Германияның профессоры Хайнссон деген есімді осы адам нағыз интеллигент адам екен. Ол неге интеллигент дегенде елінің жағдайын сын көзбен қарап өте қырағылықпен ешкімнен қорықпай осындай қорытындығы жеткен екен. Барлығы біріккенде өткен жылы 1миллион астам босқындар келді.Алғашқы кезде Германияның канцлері Ангела Меркел шаршаған елдердің халқын отанына ешқандай бақылау тексерусіз кіргізгеннен кейін батыр әйел болып және халықаралық мақтау естісе де көп кешікпей жаңадан болып өткен жаңа жыл мерекесінен кейін отанына жаман атты болған екен.

Осы жаңа жыл мерекесінің түнінде әсіресе Коэлн қаласының көшесінде дәл тойлатып у шу көп кезінде босқындар деп аталып жүрген шетелдің жастары сол сәтті пайдаланып көптеген Германияның әйелдер мен қыздарын зорлаған ақпараттар тараған. Алғашында жүздей әйел сақшы ұйымына белгілетіп көптеген әйелдер ұялғандарынан үнсіз болған болса дағы ақырында отанының келешегін ойлап мыңнан астам әйел қандайбір жағдаймен зорланғаны туралы білдірген екен.

Бүгін Германия елі қандай мәселеге жолықты дегенде сырттан жұмысшы күш және бала туғызатын көптеген миллион адамдар қажет. Бірақ өз елінің жастары шетелге қарай босқындап кету қаупі туып отыр. Әсіресе әйелдер зорланғаннан кейін Германия елі бұрынғы сияқты мәдениетті,салтанатты,жаңа заманның елі екендігі бірден артта қалып бара жатқандықтан Германия ұлтын құру жас кезең отанын тастап шет елдерге кетуді артығырақ көріп шет елдерге қызығушылығы көбейген екен. Осылайша ұлттың дағдарысына ұшырап отыр.

Қазіргі жағдаймен Африканың елдерінен барлығы 370 миллион ал Арабияның елдерінен 85миллион адам мекенін тастап Европаға қарай кетуді тілеп отыр деген сан шыққан екен. Ендеше осы адамдар күндердің күнінде 500миллион адам саны бар Европаның елдерін толтырады деген сөз ғой. Германия елі ендеше бірден 50пайыздан астам пенсияға шыққан кәрілер елі болғандықтан сырттан келген жастарды алуды ұнатып отыр дейді. Осылай жұмыстайтын жаңа күшті болып келешекте пенсияға шығатын адамдарын асыратады деген есеп. Босқын атты келіп жатқан адамдардың көбі 15-35 жастағы еркектер деген шамамен санын шығарған екен.

Германияның профессоры Хайнссонмен қатар тағы неліктен Германия елі Сирия еліне осыншама көп қару жарақ беріп соғысты тоқтату емес керісінше ушықтырып   деген сұрақ шығып келіп жатыр. Сирия еліне Германияның қару жарағы барады оның орнына Сирияның жастары соғыстан қашып Германия еліне келді деген қызық айырбастау болып жатады.

Бұл жерде айтатын енді бір мәселе Германияның елшісінен виза алу қандай қиын еді ендеше неше мыңдап жай ғана Германияның шекарасынан жаяу кіріп жатқанын неліктен канцлер Ангела Меркел мән бермей ушықтырып жатыр деген Германияның халқының отанын ел жерін қорғамақшы болған ұйымдары дауыстарын көтере бастады.

Германның шекара сызығынан қалайша осылай көп мыңдаған адам бір күнде көп көптеп тіпті жаяу жүріп кіріп келіп жатқанын зерттеген біреу былай деген екен. Тек қана Сирияның халқы емес бірігіп келіп жатқан Африканың халқына қай жердікі екені белгісіз ұйым жер картасын таратып қай жермен жүрсе жақын және Германияның шекарасының қай сызығымен жүрсе мәселесіз кіру туралы кеңес жазған нұсқаулық кітаптар таратқан екен. Одан тыс Европаға мың мыңдап келіп жатқан босқындар атты адамдарға қол телефон таратқаны белгілі болған екен.

Қай елде де қол телефон алу онша оңай емес ендеше кім ақшасы көп үлкен ұйым соншама көп мыңдаған қол телефонның барлығы да бірлікпен бірге тегін таратты дегенді қазірге дейін сұрауда. Осының барлығының артында Европаны босаңсытып қайтадан қалпына келе алмайтындай ету қандай мақсатты ұйым осындай әрекет жасап жүр дегенді сұрап тексеруде. Ашық қоғам деген атпен мемлекеттерді босаңсытады. Соросты осының барлығының артында бар ма екен дегенді қорытындылап жатқанын айтуға болады. Қол телефон ұстаған осы адамдар өз араларынан  және өз елімен және де баратын елімен еркін сөйлесетін мүмкіндікте екен дедегн. Оны бақылаушылар жаңа заманның ең маңызды қару жарағы ол қол телефон болған екен деді.

Бірден Германия елі босаңсып босқындарға толып экономикалық мәелеге душар болатындықтан қазіргі Германия кешікпей бос ел болып қазіргі Бразилия елінің деңгейінде ғана экономикалы болар ма екен деп шамалап Хайнссон айтқан екен. Германия елін кім осылай босаңсыту мақсатты орасан көп қаражат жұмсап жатқанын әртүрлі ұйымдар түсінік жасап жатса дағы қатты үшін әдейі жазбадым.

Германияның профессорының ескертуінше Европаның қабылетті білімді маманды жоғарғы деңгейді дайындалған жастар отанын тастап Австралия, Канада және жаңа Зеландия елдеріне қарай кете бастады депті. Сондықтан осы Европаның босаңсуынан Австралия мен Канада екеуі  жеңімпаз болып шығатын сияқты. Бірден Европа құласа Америка еліне тіпті пайдалы болып доллар күшті қалпында евро нашарлауы мүмкін.

Моңғол елінде де осы Европаның жастарынан көптеп келіп бізге көмек болып әс. ірес мектептерге сабақ үйретіп білім жүйесіне көмек бола бастаса бірден білім жүйесі құлдырауға ұшыраған осы кезде өте қажетті сезіледі. Әсіресе университеттерді партиядан тағайындалған адамдар ректор атпен таратып бөлшектеп Гандан шіркеуімен бірге жиналыс жасатып былықтырғанның орнына Германияның қабылетті адамдары келіп университеттердің ректорлары болса қаншалықты көп Моңғолдың жастарына қажетті дегенді бұл жерде айту артық шығар.

Германияның интеллигент профессоры Хайнссоға қарағанда Моңғолда жалғыз ғана мынандай интеллигент профессор қайдан табар екенбіз деп аузым суы құрып отырдым. Жаңа заманның интеллигентін дайындамаса бірден интеллигентсіз болған Ұланбатыр қаласы қайтер екен деп ойлап отырмын. Қандайбір елдің интеллигент адамы алысты болжап сол кездегі жағдайға қорытынды зерттеу жасап онысын батылдықпен айтып сын айтып шыдайды екен ғой.

Әлгі интеллигент ағартушы деп атап жүрегн Моңғол адамдар тек қана тілмен айналысып әріп сөз жазу ережелер қуып атақ даңқ алған болса дағы Моңғол тілі қабылетсіз қалпында қалған екен. Олардың қажеттілігі шықпады. Ескі интеллигент аттылар тарихи романдарын жазып қайда да ештеңе жасап шыдамаған өтірік хандардың жалған өмірбаяндарын жаза беріп милары жетілмей артта қалып біткен екен. Олардың әрекеттерінің зияны жалғасуда.

Қазір де жалған хандардың өмірбаяны өтірік ханшайым ақыл өтірік хан ақыл деген сияқтылардын тез арылып білімді болу жұмысы еңбектің кезеңі және білім үйренетін тәртіп тәрбие бағалы болу кезеңін жақындату қажет болған екен. Ұланбатыр қаласы өткен 20шақты жыл ішінде неліктен осыншама адамгершіліктің құлдырауына кірді дегенді ешкім де түсіндіре алмады.

Жалпы саясаттың партиялары осындай төменгі деңгейде болған жағдайда интеллигент пайда болатын жағдай шығуы екіталай. Олар да интеллигентке мүмкіндік беретін мақсатсыз. Ең күлкілісі не дегенде саясаткерлер мамандық білімсіздігімен мақтанып онсызда осындаймын деп қуанатын секілді.

Германияның профессоры Хайнссонның сұхбаты Щвейцарияның “NZZ am Sonntag” газетінде 2015 ші жылдың 8ші айдың 30ында басылған екен.

Қаңтар 26, 2016