Капиталистер енді тіпті Ағылшын тілімен жайпай бастады

Капиталистер енді тіпті Ағылшын тілімен жайпай бастады

Моңғол адам отанында Моңғол тілінен бас тартып жатқанын көріп неліктен осы жастар өзара Ағылшынша сөйлеп жүр деп ойлайсың. Моңғол тілін үйренбей өсті ме екен десең олай емес. Олар кенеттен Моңғол тілімен сөйлеп жатады. Қайда болса да даяшылық орындарының адресі Ағылшын тілінде жазылғанын көресің.

Әрине адамзаттың білімімен танысу үшін Моңғол тілі жеткіліксіз болуға болады. Бірақ адамдардың қалыпты күнделікті қатынасына Моңғол тілін қолдану теріс пе деп сұрағың келеді. Бизнес атты қаражат экономикалық ұйымдарынан тартып әсіресе шетелдіктердің қолына түскен Оюу Толгой сияқты жерлер Ағылшын тілімен сөйлескеннен өзге жол жоқ шығар. Сол көптеген шетел азаматтарымен Ағылшын тілімен ғана сөйлесетін қажеттілік шығатын шығар. Шетелдіктер түсі жөндінің барлығын тартып алып баса көктегенімен қатар Моңғол тілін де жайпап шетке шығармаса игі еді. Моңғол адамды отанында Моңғол тілімен сөйлейтін мүмкіндік берсе ғой.

Моңғол адамды қарап тұрсаң байғұстар отанында біріншіде емес негізінде екіншіде немес үшіншіге кіргендей. Біріншіде шетелдің капиталистері ендеше екіншіде шетелдің шіркеулері кіретін көрінеді. Жер құрылыс көше мен алаңдарымен қатарласып орман тоғай суларын жоғалтқанмен қоймай енді Моңғол тілімен де сөйлеуден бас тартып Моңғол тілімен даяшылық орындары адрес жарнама жазуды да қойған сияқты.

Ұланбатырдың ең үлкен магазинінің айналасындағы пәтер үйлерді жалдаймыз деп Моңғол тілінде емес Ағылшын тілімен жазған екен. Ендеше Ағылшын тілінің адамдарына ғана пәтер жалдайтын Ағылшын тілділіктердің ғана мәселесі сияқты.

Ағылшын тілімен керемет таза сөйлеп тіпті Англияның адамы болмақшы ма дерліктей өліп тіріліп талпынып тілін бұрап таңдайымен сөйлегеніне қарағанда неге бұлай болып қалды екен деп ойлайсың. Моңғолдар осылай тырысып Ағылшынша таза сөйлемекші болып Моңғол тілімен емес Ағылшын тілімен өзара сөйлесіп жүргенін көргенде керемет екендіктерін көрсетпекші болып жүр ме деп те ойлайсың. Америка елінде өмір сүріп тұрып келгенін көрсеткісі келіп тырысады кеп. Әрине ол жақта онша ұзақ болмай Харвардтың дипломын құшақтап келетін жолдастар бар ғой.. Бірақ олар туралы бұл жерде айтқалы отырғам жоқ. Бұл жерде не айтпақшымын дегенде отанымда да шетелде де Ағылшын тіліне өте көп мән бермейді таңғажайып халықтардан үйренуге болатынын айтқым келеді.

Мысалы үшін Франция, Германиялық адамдар Ағылшын тілімен сөйлегенде әдейі өз тілінің акцентімен сөйлеп Ағылшын тілінің адамы емес оған онша мән мағына бермей жүрмін ғой дегенді сездіреді. Одан тыс Англияның колониясы болған Индия адамдарға дейін қандай тілмен сөйлеп тұр дерліктей Ағылшын тіліне онша көп бағаламай өзінің ана тілінің акцентін сақтап шыдап тұрғанын естігенде қаншалықты өздеріне сенімді халық еді дерліктей. Артқы көршіміз Орыстар да үлкен ұлт болғандықтан онысын көрсетпекші болғандай Ағылшын тілімен әдейі Орыс акцентімен араластырып сөйлегенін көргенде мақтан тұтасың. Бұл ұлттар неліктен осылай Ағылшын тілін бағаламай отыр дегенде қалайша міндетті түрде Ағылшын Америкалық адамдар өзге халықтың тілін үйренуді жек көреді тіпті сөйлеу қабылетсіз ендеше өзге халық олардың тілімен сөйлеуге тиіс деген сұраққа ғана жауап беріп жатыр ғой.

Германияның бір профессоры 2ші соғыс кезінде Америка еліне қарай иммигрант болып барса да соғыс біткеннен кейін қатты асығып Германия еліне келді деген. Одан адамдар неге сонда бола бермедің неге қайтып келдің деп сұрғанда ол былай жауап берген екен. Мен тек неміс тілімен ғана сөйлегім келеді Одан тыс және де балалық шағымды өткізген жеріме қарай келіп өзімнің өткен өмірімді құтқарғалы келдім деген екен. Осы мысалды естіп мен өзім де Германия елінде жұмыстап өмір сүріп жүргенде тезірек жұмысымды бітіріп отаныма барып Моңғол тілімен күні бойы сөйлеп бақытқа толы өткен балалық шағымның үй құрылыстардың жанымен жаяу жүрмекші болып асығып келіп едім.

Балалық шақ демекші сол кездегі құрылыстарды оңды солды аямай құлатып көше алаңдардың аттарын өзгертіп жатқанын көргенде Моңғол адам біртүрлі болып қалған екен. Кейбір естелік құрылыстарды әдейі жөндеп ремонттамай қоқыс еткенін көргенде Ұланбатыр қаласының осы орталық бөлігін ғана жоймақшы болып жатыр. Әрине балалық шағында бақытсыз болған адамдар үнемі жаман естелікті болатындықтан жойып құлатып жатқан Ұланбатырды көріп қуанатын шығар.

Жастар мен балалардың ойнайтын паркын жойып Нацагдоржның мүсінінің орнына Тибет сөздермен адрес жазылған «Шангри Ла» атты дін мағыналы қонақ үй салғанын көріп өздерін төмен санап шетелдіктерге арнап ештеңеден таймайтын болған екен ғой дейсің. Шангри Ла дегені әлгі Шамба Ласын айтып жүр ғой. Шамба Ла ның соғысы болғанда құрт құмырысқаға дейін кіріседі деп қорқытып келген еді. Осының барлығының арғы жағында баяғы пайда көздеген капиталистер жұмыстауда. Осылайшы ішкі жауларға шетел жаулары қосылған екен.

Капиталистер 100 жылдан кейін қайтадан Моңғолдарды қарыз өсімнің қыспағына кіргізіп шыдады. Сол кезде шетелдің ақша жуушыларын халық революциясын жасағанның арқасында қуып шыққан. Бүгінгі күн революция түгіл жиын да жасай алмайтын халге дейін жетіп өсім мен қарыздың қыспағына басылған халық енді кешікпей сайлау кезінде тағы да сол құл құрбан екендігін қайта сезінеді.

Капиталистер ең көп пайда таппақшы болып тек қана пайда айтатындықтан күндердің күнінде Моңғолдарды ғана емес әлемді былықтырады. Айн Рандның кітабынан тартып Милтон Фридманның неолиберализмнің барлығы Моңғолдарды толықтай жаулаған екен. Осы екі адам енді жоқ бірақ оларға неге осыншама табынады? Ғылым Технология Университетінің студенттері арасында «Милтонды кім жақсы біледі» деген жарысты өткен көктемде жариялап жатты ғой.

Неліктен көптеген халықты былықтырып мемлекеттерді құлатып былықтырған қылмыскер Милтон Фридманға студент жастарды табындырып іс шара ұйымдастырып жатыр? Оның арғы жағында кім бар?

Моңғол адам әсіресе жастар өздерін білсе де білмесе де Ағылшын тілінің құлы құрбан етумен қатар Ағылшын тілімен сөйлейтін шетелдің  капиталист адамдарын отанына салтанатты шексіз бай билікті өмір сүргеніне және өздерін де қосып құл құрбан қылып жүргенін көргенде қайтер екенбіз дейсің.

Неліктен Моңғол адам отанында біріншіге кірмейді? Неліктен Негізгі заң Моңғол адамды біріншіге қоятын шыдамсыз екен? Неге Ағылшын тілінің жаулауына қарсы іс шара қолданбай отыр?

Моңғол адам отанына ие бола алмай керісінше әлдеқашан шахталардан тартып қаражат экономика мен қарыздың өсімі мен және де қарыз бен бондның деген сияқты ақша мүлікпен иемденген шетелдің капиталистері толығымен жаулап алған екен.

Қайда да өң түсі түзудің барлығын сатып ала алатын күшті ағым кіріп келген екен. Ана жер мына жерде Моңғол адамдар тамақ тасу немесе тізгінші жұмысын істеп жалпылай Моңғол адамның даму барысын 20 дай жыл толығымен тоқтатқан екен. Бұл адамдарды тоқыратқан адамдар тоқыраған кезеңдіктер деп мазақтайды. Жеңіл жұмысты шетелдің капиталистері ал қара жұмысты Моңғолдар істейді.

Моңғол тілі оншы жаман тіл емес. Мен 2011ші жылы Германияның философы Хайдеггердің жазған 20шы ғасырдың философияның атақты туындысы «Болу мен уақыт» кітабын аударғаннан кейін Моңғол тілі қаншалықты қабылетті тіл екені анықталған. Тек қана философияны түсінбеген жалған профессор немесе доктор атты адамдар ғана Моңғол тіліне нашар болғандықтан түсініксіз мамандық деңгейде аударып шыдамай соның кесірінен адамдар философияны бағалағанын қойғанын білген едім.

Сондықтан мен үнемі айтамын Моңғол тілі жақсы керісінше Моңғол тілінде жақсы сөйлей алмайтын маманды емес адамдар ғана барлық білімнің жүйесін құлатқан екен деймін. Студенттер аударған кітапты оқып және де лекция тыңдап философияны осындай әдемі және де осындай қажет екенін енді ғана білдік дейді. Әрине солай ғой философтар ешқашан шаруашылық қалай деп сұрамайды керісінше адам болу қалай деп сұрайды. Адам болу туралы сөзді адам шаруашылығы деп аударғанын кім түсінер дейсің.

Капиталистерді түсініп оларды анықтау үшін тек қана әлемде болып жатқан қайшылық соғыс жаугершілік және де Қалай Араб елдерін жойып бомбалап жатқан мысалдарды ойлап толғану қажет. Қандайбір болып жатқан саяси іс шараларға қарағанда қайткен күнде бір қайда еді оны көрмеп пе едің немесе дәл осындай оқиға өз елінде болды емес пе деген сияқты ұқсас жақынырақ мазмұнды және де бірдей мақсатты оқиғалар көрінеді.

Украйна елі қалай өздерін қиын жағдайға қалдырып біраз ғана  құнығушылыққа беріліп позиция қуған адамдардың қолына түсіп өзара қайшыласып мемлекетін көпшіліктің көзінше құлатып және де сыртқы көршілерімен жауласып жүргеніне қарағанда Моңғолдар 90шы жылдары бір осындайға ұқсас жағдайға қалғаны еске түскен еді.

Украйна елін капиталистер иеленгеннен кейін тұп тура жер байлығына құнықты деген. Американың президентінің орынбасары Байденнің ұлы Америка мен Украйнаның біріккен жер майын шығаратын компанияның басқарушы кеңесшілігіне кірді деп бір жыл бұрын ақпарат құралдарында жарияланған. Оны естіп тағы да сол бірдей тарих еске түсті. 90шы жылдардың басында Моңғолды демократия желеуімен босаңсытып барлық өңі түзулерін бөліп жеуге тап беріскен. Сол кезде қыр толы мал жайылып жүрген қаражат мүлік те жеткілікті ешқандай елге қарызсыз болған болатын. Бірақ әдейі ақшаның құнын түсіріп күшпен дүкендерді босатып құр бутиктерді пайда болдырып халықты қатты қорқытқан.

Бұл әдейі бутиктерді босатып қорқытқаннан кейін көптеген түрлі меншіктендіру мен саяси өзгерістер жасамақ мақсатты ел жерін бұзу жайлы заңдарын бекіткізіп жатқаны еске түседі. Бұл әрекет табысты жүрілгеннен кейін сол кездің Американың президентінің орынбасары Бейкер келіп өте керемет әсерлі сөздер айтып кішкентай елдерді қалай ретсіз ететін амалдарын қолданған. Соңында Бейкердің ұлы Дорнод аймағында нефтьнің кенін иемденетін рұқсат алды деп ақпарат құралдарымен жариялап жататын. Қандайбір жерде естігеннің барлығы өз еліңде дәл сол қалпымен жүрілген екен ғой деп ойлағанда адам қаншалықты ойланып толғануды талап етеді екен ғой деп ойлайсың.

Моңғол адам ұйқышы және қорқақ емес сергек батыл болатын уақыт жеткен екен. Ең қауіптісі не дегенде Моңғолдарды есеппен миларына сақтай алмайтын ұмытшақ ететін веб сайт журнал сұхбаттар тоқтаусыз жүріліп жастыр ғой.

Осылайша Украйнаға қайталап қарайық. Бүгін қандай жағдайда жүр? Жай ғана тыныш отыра беретін мүмкіндіксіз бе? Украйна Орыс елімен мәңгі бірге қатарласып жүреді емес пе. Ендеше алыстағы елдерден гөрі көрші ел маңызды емес пе. Алыстағы елдер теңіздің арғы жағындағы елдер маңызды емес қой. Кім көрші екі елді қайшылықта етті. Сырттан кім әсер етті? Майданның алаңына қарай кім олай керемет мергендікпен атушылық қабылетпен дәл тигізіп атты?

Капитализм соғыс жасап қана байиды. Олар соғыс жасамаса өмір сүре алмайды. Ендеше социализм елдері тыныш болатын.

Социалистік елдер қашан да Арабия мен африканың елдерін бомбаламаған. Бірақ капитализм барлығын бомбалайды. Капитализм демократия деген атпен қандай да әдемі елді ешкім емес ете алады. Капитализмның қандай пайдасы бар деп сұрап пайдаланып қана жүр. Ендеше социализм бейбітшілік, тең құқық және де жоғарғы білімді маңызды деп көретін қоғам болатын. Ол кез өтіп кеткен екен.

Бұл жерде мен не айтқым келеді дегенде Моңғол адам соңғы 20дай жылда қандай бағада болды?

Социализмнен бұрын Моңғол адамдай бағасыз адам болған жоқ. Хандар соғыс жасатып аттарынан түспей қаңғиды. Ламалар алдап арбайды. Төрелер құлдыққа ұстап малын жайғызады. Богда хан үкімет пен дінді қосақтастырады. Үкімет деген ұғымды Моңғол  адаммен тарихымда кезігіп көрмедім. Үкімет дегенде моңғол адам жоғарғылар байлар төрелерге ғана қатысты деп қорқып жүретін сияқты.

Бүгін де Моңғол адам төрелерге табынып ламаларға алданып қана жүр. Алдаған лама мен арбаған төрелер бай. Байлардың санына бүгінгі кезде ламалар да сиятын болған екен. Моңғолдар қайтадан феодалдық болды. Енді шаған мерекесінде қара сары феодалдар той томалағын жасайды.

Социализм кезінде партия болғандықтан жалғыз өзі барлық ел үшін жұмыстап тұрған. Демократиялық партия шығып келгендіктен елеміздің белгілі бір бөлшегіне қарсы болған екен. Осыдан ғана Моңғол адамдардың қайшылық, жауластығы басталған. 20шақты жыл Моңғолдар бір біріне қарсы арпалысып күресіп жауласып келген. Оны саясат деп атап келгенін айтуға болады.

Моңғолдар отаным деп атап жүрген ел жеріне қарай шахталар мен саяхат атпен қатыгездікпен шабуылдады. Шахтаны қойшы бірден бақылаудан шығып кетті. Мына әдемі үлкен жерді ата бабаларымыз қалдырған деп өтірік айтқанын қойып кепілдендіріп берген екі көрші елдерімізге қуануымыз қажет.

Хиагтның келісім шартын ұмытпаған боларсыздар. Екі көрші елдер бақылау қойып шектемеген болса капиталистер тіптен құтырып осы елді құлатып жатты ғой. Моңғолдың шахтасының байлары олармен бірігіп біржолата ел жерін құлататын еді.

Осы кездегіден де көп машина техника кіріп келген болар еді. Құнығушыларды шақыратын сол жер астындағы байлық тезірек бітсе екен.

 

Фебраль 1, 2016