Заманына сай жұмыстайтын болған екен

Заманына сай жұмыстайтын болған екен

20шы ғасырдың ортасы кезінен ғана жаңадан Моңғол атты ру аймақтар бірігіп бір мемлекет деген атпен және де үкімет деген ұғымды болып өзіндік басқарушылы болып келген. Сол кезде халық үкіметі, халықтық үкімет деп әр түрлі атпен атап адамзаттың өмірі жаңадан басталған.

Моңғолдар 1940шы жылдардан ғана адам деген осындай болады ғой деген қоғамдық өмірмен танысқан. Осылай Моңғолдар алғаш рет тарихты болған.

Өтіп бара жатқан шаған мерекесінде Моңғолдар социализм кезінде не істеп жүрген қалай тіршілігін алып жүрген кезіндегісі сияқты өткенін қайталап еске түсіріп еркін әңгімелесіп сыртқа шығарып нағыз бостандығын иемденгендей болып көрінді.

Демократиялық жылдарда Моңғолдар сыртқы ішкі әсерлерден болып социализм кезіндегісін біріншіден тыйым салынғандықтан сөйлеуден қорқатын. Екіншіде теріс ұғымды жастар деген толық бір кезең социализм деп атаған адамға жаман қарап немесе сол сөзді естіп шабуылдап қорлап өте қолайсыз сондай бір кезең болған еді.

Социализмінде де емес сол кезде Моңғолдар алғаш рет адамзаттық өмірдің дәмін көрді. Оны әттең демократия жойып Моңғолдар әңгімелейтін тарихи өмірсіз болды. Адамдарға ғылым білімнің дамысы жүрілуін тоқтатып құр диплом мағынасыз атақ даңқ қажетсіз сыйлық медалдар Моңғолдарды толықтай тоқырауға кіргізді ғой.

Социализм кезінде ғана Моңғолдар бақыт, махаббат, бостандық, денсаулық, тең құқық, сауат және де отбасы, әйелі мен күйеуі, жастық шақ, ғылым білім, жұмыс мамандық деген су жаңа қоғамның құрылымымен танысты ғой. Татулықпен бірге өмір сүру және де қоғам тәртіптілік деген жаңа стильдің әлемімен танысып сауатсыз тек қана тілмен қатынасатын рудың болмысынан сауатты оқитын жазатын қоғам деген біріккен өмірге ауысып кірген.

Алғаш рет қоғам тұрғызып қоғам пайда болдырып жүрген Моңғолдар тек 50дей ғана жылдан кейін барлығын жояды деген 90шы жылдардың трагедиясы болды. Бұл трагедия не дегенде үкіметтік ұйымдастыру мен азаматтық ғылымдарды жойып тастағандықтан жақсылық иесіз қалған.

Жақсылық иесіз болу деген өндіріс шаруашылығы құлағанмен бірдей үлкен зиян болған еді.

Өндіріс шаруашылығы мен білім екеуін Орыстар сыйға тартқаннан тыс өзге де маңызды бағалы затты сыйға тартты ғой. Бұл сыйды иесіздендіріп ақыл ойдың және сезімнің бағалы затының иесіздігі жүрілген. Бүгінге дейін ешкім де осы жайлы әңгімелемеді жазбады.

Моңғолдардың білімі бақыты махаббаты отбасы денсаулығы деген сияқты барлығы иесізденіп оны құтқаруға тиісті үкімет жойылып қоғам құлап білім жоғалған.

Неліктен бүгінгі күн бақсы лама қараңғы сенім және саясат осындай табысты болып жүр дегенде кітап оқуды жойып кітапсыз қоғам еткен. Кітап оқымайтын сауатсыз адамдар қайдан білімді болар дейсің. Білімді жойып мектептерді мағынасыз етіп оқулықтарды ретсіздендіріп жекеменшік мектептерді орната бастағаннан болып Моңғолдар білімнен барлығы қоғамымен ел бойынша алыстаған.

Білім жойылып оның орнына өтірік кем кетік білім жаулаған. Осылайша азамат адамның барлығы иеленуге тиісті денешынықтыру спорт, өнер мәдениет пен тәрбие сияқтылар толықтай жойылған. Сондықтан жастайынан ауруханаға да жүретін жағдайсыз және де тұрпайы әңгімелі болып ештеңеге де мән мағына бермей жабайы болғаннан өзге қайтеді.

Білімсіз халық болғандықтан бақыт махаббат денсаулық ақыл сезім бағалы зат баға сенім үміт келешек деген сияқты ақыл мен психология мазмұндары барлығы тасталып иесізденген. Осы иесіздікті лама, саясат, бақсы және де қараңғы сенімдегілер иемденген.

Бірден білімсіз болған қоғамда білім айтып білім мен мамандықтың лекцияларын оқу үшін өте қиын болады. Білім мен мамандықтың төменгі деңгейінде жүрген қоғамға қайтадан білімді жаңғыртып тұрғызып келсе нағыз қайта жаңғыру немесе біліммен қайта ағару әрекеттерін бастау деген азаматтық батылдықты адамның ғана істейтін ісі.

Саясаткерлер мен ламалар деген қоғамның тек екі саласы бірігіп еліміздің маңызды және бағалы өзге салаларын жойды. Алдымен саясаткерлер өндіріс пен егіншілік қыр шаруашылығын жойған сонымен қатар ламалар мамандық пен білімді жойып университеттер мен Ғылым Технология Академиясын қоғамның ақыл ой мен психологияның бағытын алып жүруге тиісті міндетсіз еткен.

Моңғолдар шаған мерекесінде құрдан құр социализм кезінің ақыл ойы мен психологиялық жетістік табыстарын жеке өмірбаян тарих етіп әңгімелеп жүрді. Өздері онысын сезбей білмей жүрген сияқты.

Бүгінгі күн кінәлілердің ішінен ең үлкен кінәлісі дипломды доктор даңқты бола тұра қараңғы сенімге толықтай берілген өзін алып жүре алмайтын адамдар ғой. Осындай ғана адамдар ламаларды да қараңғы сенімдегілерді де ушықтырып оларға барып денесін сатып ақыл ой мен психологияның тапшылығын пайда болғызған.

Профессор, доктор және де шетелге барып оқыған деген адамдар неліктен біресе ламаға қарай немесе саясатқа қарай жүгіріп ақыл ойдың дамысын алға жүргізуге көмек болмай керісінше артқа қарай тартып өте артта қалған сөздер айта береді?

Ламалар өздерін құрбан етіп мені қайтсе де болады немесе менің қызымды жөндеп бер деп ақшасын алып келіп жатқан шешелерді ұрсып қоя беруге болады ғой. Өзгенің ісіне кіріспе бала шағасының бостандығын жауып бөгет болма немесе әйеліңді күйеуіңді басынып қинама деп тапсырып тыныштандыруға болады ғой. Бірақ олай емес тіпті ушықтырып қараңғы сенімді әке шешелерді тіптен құтыртуда.

1940шы жылдары Моңғол адам пайда болу сол кезеңі өте қиын болған. Жалпылай адам деп өз жеке басын алып жүре алады дегенді қабылдау үшін Моңғолдар қатты адасқан. Себебі алғаш рет Моңғолдар жазбамен танысып өткен мен келешек жайлы ұғымды болған.

1950ші жылдары Моңғолдар Орыс еліне оқымақшы болып барғанда әлемнің барлық жаңалықтары ашылып қойған техник технология жоғарғы деңгейге жеткен әлемнің 2ші соғысы бітіп кеткен болатын. Суретшілер барлық суреттерін сызып қойған, композиторлар барлық музыка әуенін шығарып бітіп қойған, физика саласында мәселесін шешіп қойған, философия кітаптары жазылып бітіп қойған, психология адамның сезімін түсініп қойған, социология қоғамды анықтап қойған еді. Осы кезеңді дағдарыс кезі деп атайды.

Моңғолдар өте оғаш кезде адамзаттың жасаған туындыларымен Орыс тілі арқылы танысқан. Оның бағасын ешбір бағамен төлеу мүмкіндіксіз. Неше жүйрік атпен де қаншалықты алтын күміспен де төлеп шыдамайды. Себебі Моңғолдар алғаш рет өздері өздерінің иесі болып жұмыс маманды болған. Тарихта алғаш рет. Өзгеше айтқанда Орыстар Моңғолдарға тарих сыйлап тарихты болғызған.

Моңғолдар бүгінгі күні өздері өздерінің иесі бола алмай қалған. Ардақты өзіне сенімді әкелер жойылған екен. Жастарға қарасаң шешесінің сөзінен аспайды. Міндетті түрде өзгемен үйленіп отбасы болу қыспағына жастар ұсталған. Өзінің емес әке шешесінің таңдаған мамандығымен оқуға тиісті болғандықтан ешқандай еркіндіксіз.

Өзі өзінің иесі бола алмаса адам деп айту қиын. Жастар өзіндігімен емес достарына ұсталып достарына күлкіге қалады. Достары не деп айтар екен деп қорқады. Олар өздерінің талант қызығушылығына ермей әке шешесіне немере шөбере туғызу үшін өзгеге үйленеді. Моңғолдар өзіндігімен жүре алмай өзгеге өздерін арнайды.

Сен өзің не деп ойлап отырсың десе ойлау жайлы ұғымды да білмейді жалпы расымен ойлап та көрмегенін мысалға алуға болады. Ойланбайтын халық деген шынымен де өзгенің құлы құрбаны ойыншық қуыршағы болғаннан өзге амалсыз. Ламалардың ойыншығы, бақсы балгерлердің құрбаны шетелдіктердің құлы саясаткерлердің қуыршағы болады. Моңғол адам деген ұғым жойылған.

Моңғол адам өзіндігімен жасап туынды шығару жаңаны елестету қиынды ойлау алға қарай адымдау барлық жолы жабылған. Әкесіне қарсы мен ешқашан балуан болмаймын деп айтып өзінің тілегін орындауға күш қуаты жетіспейді. Шешесіне қарсы мен өзгеге үйленбеймін деп айтып оқып білім алып кетуге мүмкіндіксіз тіпті бүгін де кіммен болса да үйленіп балалы болуға тиіспін дейді. Аға әпкенің сөзіне қарсы болып ламаға бармаймын шіркеуге қарай баспаймын деп айтып шыдамайды шіркеудің күзетшісі болады.

Ешкім де еме қалпымен төменгі деңгейде жүретін адамдар өзгеге өзін терістікке шығартады және де өзгеге өзін мақтатады.

Кімде кім болып шыдаған жоғарғы деңгейде жүріп адам болып шыдаған адамдар өздеріне сын айтып өзінің қателігін өзі жөндейтін қабылетті болады. Олар келесі бір жағынан өзін ішінен мақтап қуанып сыртынан қарапайым жүріп шыдайтын кеудесі таза адамдар. Арам адамдардың ғана кеудесі тесілген ақаулы ала құла. Сондықтан да кеуде тесу деген сәйкесетін ұғым. Кеудені кім тесуші еді. Қайбір оңған адам адамның кеудесін теседі дейсің. Кеуде тесетін марапат медалын қайда кім өндірді дейсің. Сол марапат медалдарды қанша ақшамен бағалайтын еді. Кімге қашан қайда медалдың ақшасын төлейтін еді.

Төменгі деңгей төменгі деңгейде мақтасады. Жаман адам ғана жаманды мақтайды. Жақсылар жақсыға сын айтады. Атақ қалай алғанын кім білсін. Қаншама төменгі деңгейдегі адамдар атақ даңқ алғанға құмар екенін білеміз. Моңғолдар өзге ұлттардан несімен айырмашылықта дегенде ештеңе білмейтінін ештеңеге қабылетсіз екенін жасырып атақ даңқ алып жасырады. Ендеше бірден атақ даңқты болғандықтан кім кімнен  де қайтіп болса да асады.

Қыркүйек 16, 2016