Адамның барлығын дұрыс бол десе де Моңғолдар ешқашан өзгермейді

Адамның барлығына дұрыс адам бол десе де Моңғолдар ешқашан өзгермейді

“Теңдік тең мүмкіндік” кітабын жаңадан көпшілікке таныстырған кезімізде осы сұхбатымызды жасаған едік. Сондықтан да жеке адамның көзқарасы, қоғамның ұйымдастырылуы жайлы тақырыптарды және де жаңа кітаптың кейбір бөлімдерінен мысалға алып түсіндірдім.

-Жеке адамның көзқарасы деген не екенін өз көзқарасыңызбен түсіндіріп беріңізші?

-Соңғы кездерде жеке адамның білімі, тәрбиесі дегеннен гөрі көзқарасты маңызды деп көретін болыпты.Дұрыс көзқарасты ма немесе теріс кері адам ба деген сияқты.Әсіресе бизнес ұйымдары,бизнес серіктестері жеке адамның қатынасына байланысты жұмысқа алып немесе шарт жасау сияқтыларды шешетін болыпты.

Адам денесінің қозғалыс қимылы,сыртқы пішіні өзгелермен қалай қатынасып тұрғаны сол адамды қалай құрметтеп  тұрғаны барлығы да көзқарас пен қатынасқа жатады. Енді бір жағынан жеке адамның психологиясы, ішкі көңіл толқынысы ол адамның қандай көзқарасты екенін көрсетеді. Мысалы үшін.қуану,қапалану,қарсы болу біздің айтуымызша эмоциясын көрсету деген сияқтылардан жеке адамның қатынасының қалай жетілгендігіі анықталады деп мен ойлаймын.

Біз 1990 шы жыл басталғаннан бері жүре жүре қайтадан феодал қоғамына жетіппіз деген қорытындыға келемін. Қаланың тірлігіне кіріп шыдамай жүрміз. Біздің ішімізде Моңғолдардың барлығы бірдей немесе «Моңғолымыздан айнымайық» деген көзқарас бар. Осындай болуға тиісті деген талапты бір біріне күшпен қояды. Барлық адам өз өзіндігімен өмір сүруге тиіс. Жалпылай айтып жүрген тақырыптары дәстүр, жалғасқан дәстүр, атадан қалған деген ескірген қалып қойған нәрселерді айтып бүгінгі заманда бір бірінің миын айналдырып жүр. Әсіресе жастар жалғасқан дәстүрмен не істейді. Жаңа нәрсе үйреніп ел жеріне дамыс әкелетін жастар осындай нәрселермен миларын айналдыруға болмайды.

Социализм жаңа заманды әкелген нәрсе. Сол кезде нағыз соңғы заманның Моңғол азаматтар тәрбиелене бастаған кез. Сол кездегі адамдар барлы маманды болды. Бұл адамгершілік, денесін дұрыс алып жүру жағдайына үйретеді. Социалист тәрбие деген адамды соңғы замандікі ету болған. Аты социализм,коммунизм болғаны болмаса малшы Моңғолды соңғы замандікі ету ұстанымы.

Ал қазіргі кезде біз жаңа заманның барлық техника бұйымдарын қолданып отырсақ та мазмұны мен пайдасын түсінбей өзгелермен бірдей болмақ болған өзгелерден төмен болмаймын деген пішін қуу ғана болып қалғанбыз. Бұл жаңа заманның,жаңа ғасырдың мәдениетті адамы дегенді түс,пішін жағынан теріс түсінгендікі деп мен ойлаймын.

Бұл біз жаңа заманның талабын түсінбей жүрміз деген сөз. Уақыт бізді өзгеруді талап етіп отыр. Дәстүр, жалғасқан дәстүр,мал шаруашылығына сәйкеседі, мысалы үшін шаған мерекесі. Шаған мерекесі қырға дәл сәйкесетін болса дағы Ұланбатырға еш сәйкеспейді. Ұланбатыр қаласында қаланың емес өмірмен,мәдениетпен өмір сүрмекші болып жүрген талпынысы қайтадан көпшілік пен жеке адамның көзқарасына байланысты болып отыр.

-Ендеше жастар сол дұрыс, жақсы көзқарасты қалай пайда болдырады?

- Мұның барлығы тең құқықтан басталады.Барлық адам өзара тең құқықты, тең мүмкіндікті болғаннан басталады .Мысалы үшін әке мен ұлын мысалға алп көрейік. Әкеіс баласы үшін шешім шығармайды, білерменсімейді, білмейтінін қабылдауға тиіс. Сіз балаңыздың туған әкесі болғаныңыз болмаса білім,ғылым,адамгершіліктің «әкесі» емес деген көзқарасты біз бір бірімізге ұғындыруымыз қажет. Адам болуға балаға интернет, білім, теледидар, дос жарандары деген сияқты өте көп әсерлер көмектесуге тиіс. Әке шеше адамды тәрбиелеп жетілдіретін теория,тәжірибенің ешқандай білім, тәжірибе иеленбеген адамдар ғой.

Тэгш эрх байхгүй, нэг нөгөөдөө томордог. Ингээд байхаар дургүй нь хүрээд өнөөх хандлага нь сөрөг болж ирж байгаа юм. Бидний хөгжихгүй байгаад тогтсон ойлголт, хэв маягтаа бүх хүмүүсийг цутгах гэдэг хандлага садаа болж байна.

-Ендеше бұл өзгерісті жеке адам өзінен қалай бастау қажет?

- Жеке адам бастау еш мүмкін емес.Үкімет пен негізгі заңнан бастау қажет. Үкіметтен барлық заң ереже шығуы қажет. Біз үкіметті таңдап шығарғанда бізді бағыттап, қоғамды реттілікпен алып жүріңдерші деп парламент мүшелерін тағайындағанбыз. «Қоғамның мүлігін қорғау қажет», «Көшеге түкіруге болмайды» , «Адамды балағаттауға болмайды», «Оғаш қатынасуға болмайды» осыларға қарсыласса төлемақы салынады дегенді заң ережесімен реттеуге тиіс. Әлемнің жоғарғы дамысты елдерінде қоғамның осындай ереже,қалалық мәдениетке қарсы әрекет жасаса төлемақы салынады ғой.

Бұл қаланың мәдениеті, жеке адамның дұрыс,жақсы көзқарасына байланысты өзгерісті адам өзінен бастамақшы болып мың рет талпынса да табысқа жетпейді. Сен көшеде жүрген адам бас сайын барып «Дұрыс бол,дұрыс бол» деп айтып көр ештеңе өзгермейді. Бірақ бізді тәртіпті етіп, қоғамды ретті етіп өмір сүргізу негізгі міндетті үкіметтен күштірек атқарып,шешім шығаратын болса мұны өзгертуге болады.

 «Қоғамның келісім шарты» деген ұғым бар. Оны сөз жүзіндегі келісім шарт деуге болады. «Біз мәдениетті қоғамымыз үшін осылай болуға тиістіміз» деген адамдардың келісімін айтып отырмын. Бұл келісім шартты үкімет жазу қажет.

Қытайдың Күнзнің ілімі,тарихын орта мектеп пен жоғарғы оқу орындарында үйретеді. Себебеі Күнзнің теориясы толығымен білім,адамгершілік жайлы ілім екен. Ендеше Моңғолда батыстың мәдениетін таратып жүрген үлкенірек бизнес ұйымдары адамды үйретіп, тәрбиелеп дамытуда әке шеше, орта жоғарғы мектептерден де артығырақ міндетті,әсерлі бола бастады. Ең бер жағы денесін дұрыс алып жүріп, адаммен дұрыс қатынасып үйреніп жатыр. Соған ере көзқарастары жақсы болып өзгеріп жатыр, қандайбір нәрсені сөкпей, жаман жағынан емес жақсы жағынан көрсетіп үйретіп жатыр ғой. Бұған қарап отырсаң кейді күлкілі болып та көрінеді. Себебі жеке адамның көзқарасы,дамысы мен тәрбиесіне әлгі үкімет те емес әке шкшк де емес жоғарғы төменгі оқу орындары да емес бірнеше бизнес орталықтары артығырақ әсер етеп,нәтижелі кірісіп жатқаны көрінеді.

Бизнес ақпарат 2018-04-18