Маркс және Моңғол

Маркс және Моңғол

“Шаруашылық бірінші сана екінші” деген марксизм-ленинизмнің теориясы деп келген екен. Моңғолдың ұлттық университетін бітірген адамдар философия дегенде терең ұғым деп теріс сөйлейді. Кейбір адамдар философияны нақты емес дейді. Кей адамдар Батыстың терең ұғымын айтып философиядан қашады.

Бірақ философия көптеген жүз жылдар бойы әлемді өзгертіп келген екен. Бұл жерде айтқалы отырғаным философ Карл Маркс әлемді өзгертетін үлкен үлкен теория шығарып «Капитал» атты саяси экономика жайлы классикалық кітап жазған дегенді барлық адам білуге тиісті. Маркстің өз айтуынша философия әлемді өзгертуге міндетті  деген.

Философия әлемді өзгертуге тиісті сол ілімді ең жақсы түсініп отанын дағдарыстан шығарып кедей жұмысшы егіншінің Орыс елін Америкамен иығын теңестіретіндей деңгейге жеткізіп шыдаған адам ол Орыстың жападан жалғыз әлемге әйгілі философы Ленин еді.

Ленин отанын құтқаруға не көмек болды дегенде философия кітаптары ғана көмек болды ғой. Ленин өзі философияның өте көп кітаптарын жазған. Әйтпесе Ленин құр сөйлеп, өз ойын итермелеп, менің түсінуім бойынша деп құр болжаммен саясат жасаған жоқ.

Философия дегеніміз ешкімге де керексіз, түсініксіз, уайымдатқан, ыза келтірген, кітаптың оқуы соққан деп отанына аса қажетті кітаптарынан көптеген адамдар алыстаған екен. Интеллигент дерліктей адамсыз қалған екен Моңғол елі. 100 құрметті деген атты адамдармен кімді айтқысы келіп отыр.

Қараңғы сенімді, өз ойынан басқа ештеңесі жоқ, бір де бір жөнді кітап оқымаған адамдарды құрметті деп құрметтеп отыр. Ақын атты жағымпаз адамдарға ғана құрметті сияқты ғой.

Социализмнің Моңғолы дей ме ау, коммунист адам болса өзі де бақытты бола алмай өзгені де бақытты ете алмайды дей ме ау, Моңғол елі демократиялық ел дей ме ау. Осындай кітаптар оқып істің арғы мағынасын тауып шыдамайтын адамдар өткенге де бүгінге де бөгет болуда.

Моңғол адам жалпы қырдың адамы болғандықтан бостандыққа құмар дей ме ау. Қырда ешқандай бостандық жоқ. Болды дегенде де атпен біраз шапқылайтын шығар. Ендеше философияның бір маңызды саласы саясаттың философиясы деген теориясында шыдамды үкімет пайда болған уақытта ғана бостандық болады деген.

Себебі үкімет қана бостандықты кепілдендіріп шыдайды. Қыр ой жерлерде үкімет жоқ болғандықтан ешкімнің өмірі кепілді емес. Бұлшық сіңірлісі немесе жүйрік аттысы ғана тірі шығып шыдайды ғой. Қайдағы бостандық. Бұл «Сіздің бостандығыңыз» деп адамдар айтуға құмар болған екен. Қандай бостандық?

Қоғам дамып, үкімет бірігіп, барлық адамды қорғайтын Негізгі заңы бар жерде ғана жүйрік атсыз болса да бұлшық ет сіңірсіз болса да бостандықта өмір сүруге мүмкіндікті. Моңғол елінде соңғы 20 жыл демократия атпен үкіметсіз болып тіпті баяғы замандағы ерте кездің табиғат заңдары қолданылған.

Бүгінгі күні әлемде демократиялық ел ешқайда жоқ. Бірақ үкімет құрылымын халықтандырып шыдаған елдер аздап бар. Демократия деген философия теориясынан шыққан. Әйтпесе демократия әлемді көретін көзқарас емес. Жалпылай адамның әлемін көретін көзқарас ұқсас болған болмаса айырмашылықта болуы мүмкіндіксіз.

Е бұл ма «Сіздің ғана әлемге деген көзқарасыңыз» деп те теріс сөйлейтін болған екен. Әлемге қарайтын көзқарас оқыған кітап пен білген білімге тоқтайтыны болмаса құрдан құр өзінің қыңыр  мінез немесе теріс түсінген маған осылай түсініліп дейтін жеке адам мәселесі емес.

Мемлекет демократиялық ел болу емес үкіметтің құрылым мен жүйесін ғана халықтандыру жайлы ғана айтады ғой. Сонымен бірдей Моңғол елі ешқашан социалистік ел болмаған. Сол кездегі үкіметтік құрылым социалистік принципті ұстанған.Үкіметті бағыт көзқарас социализмді маңызды еткен.

Әйтпесе социалист дегенде ешқандай меншіксіз жеп түсіну демократия дегенде ешқандай феодалдар жоқ деп кіршіксіз барлығы тәртіппен жүр деп біресе социализм жоқ болса феодализм немесе демократия деген шек тоқтататын емес.

Жалпылай бір болса сол бір немесе жоқ деген ұғымдар Моңғол адамның өзінің ішіне елестетіп жүретін елестері болғаны болмаса философия мен саясаттың теорияларымен еш қатыссыз.

Феодализмнан капитализмді аттап социализмге секіріп жүрген атты Моңғол адамның сурет көріп соған сенуі бүгінгі 21ші ғасырда онша жақсы әрекет емес. Қайсы ел тек қана социалистік немесе капиталистік?Ешқайда жоқ.

Жалпы сондай  ел деген ұғым мен нақты мысалдарды іздесең де таппайсың. Феодализмнан тура капитализмге кіріп кеткен болса артық еді демекші есік ашып кіріп кеткен болса болар еді деген аңқау еш білімсіз әңгімелер ми айналдырғаны болмаса ешқандай үлесі жоқ.

Ары қарайғы жұмысқа көмегі тимейді. Жалпы философия мен саясаттың ұғымдарын теріс түсініп жүргенінің бір мысалы саяси партиялар өзіндік саяси көзқарас ұстаным ой деген қателі аудармалар мен тұжырымдамаларға тікелей байланысты.

Маркстің кітабының ішінде “Being determines consciousness” деген сөз бар. Соны «Шаруашылық бірінші сана екінші  ”деп аударған сияқты. “Being ”деген сөзді “адам өзінің қалай болуы” деп Маркс адамның қалай болуы жайлы теория шығарған.

Енді сол болып шыдап жүрген және де consciousness немесе ақылды анықтайтын келесі маңызды әрекеті бар. Адамның ақылын қалай анықтап өзгеше айтқанда сонысымен ғана бір болса дұрыс ақыл есті немесе ақылы аз болуы жайлы жазған екен. Маркс айтқаннан көрі кітап жазған ғой.

Жалпы философтар мен ақыл ойдың үлкендері ешқашан төрт жол немесе соңғы шешімді айтқан аз бір екі сөздер ғана айтып үлкен үлкен сөйлемейді. Жалпы кітап жазбай құр сөздер айту қауіпті.

Моңғолдың кейбір ардақтылары ғана керемет адам болмақшы болып енді мен де бір үлкен сөз айтып алайын деп еш мағынасыз нәрселер айтады. Бірақ көп парақты кітап өзгеше іс.

Маркстің “адамның қалай тұрғаны сол адамның ақыл ойын көрсетеді” деген ұғымды кітаптан тауып оқу үшін көптеген жүз парақ кітап оқуды талап етеді дегенді бүгінге дейін қоғамдағы әйгілі салалықтар қабылдап алып қолданып шыдамады.

Адамның айтқан сөздері деген азғана жолдар оқып жинақтап жөндеп барлығын қысқартып оңайламақшы болып талпыну ғана мемлекетін былықтырған жоғарғы оқу орындарын пайда болғызған екен. Осыдан ғана үкіметтің қателі саясаттары жасалып саясат деген жалпы арам жалған болуға тиісті деген ереже даяшылық ететін болған екен.

Қандай үлкен адасу. Адам қалай болу керек туралы философ Хайдеггердің жазған «Болу мен уақыт» кітабын мен 2010шы жылы аударғанмын. Бүгінге дейін ешкім де осы кітапты менімен әңгімелеспеді. Өздерін философ деп ататқысы келетін адамдар Хайдеггердің кітабын оқымайды дегенде Маркстің кітабын оқыған болса екен.

Демократиялық партия ішінде халықтандырғыштар да бар коммунистер де бар деп партияның бір жоғарғы жұмысындағы адам айтқан деген. Бұл мысал Моңғол елінде саясат дамып жетіліп кәмелетке толғанда бөгет болған ұғымдардың бір дәлелі.

Жалпылай осындай адамдар ғана саясаттың дамуына бөгет болып жүр ғой. Халықтандырушылар демократия партиясын орнатып коммунистер коммунистік партиясын орнату керек қой. Оны нағыз демократия партиясы нақты теориясында талап етеді.

Әйтпесе саяси көзқарасты адамдар бірігіп партия деген мазмұнды болуы әділет емес.Бір бөлігі келесі бөлігінің саяси көзқарасын басып жасыра берсе қайдағы демократия нағыз басымшылдық емес пе.

Бүгінгі күн Моңғол адам өзім деген саяси тілек талпынысын орындау керек қой. Ол үшін көзқарасына сәйкескен партиясына қарай кетіп шыдайтын бостандық маңызды. Бірақ бұл бостандыққа жол жоқ сияқты. Демократиялық партияммен ақ бітемін деген қараңғы сенім өте мөте жер алған екен.

Кім болса да не болса да біздің партияда толып жатыр ғой деп қоқыстың жәшігі іспетті сөйлеу ешқандай саяси болжамсыз адамның сипаты. Марксті оқып «өзінің қалай адам болып жүргенін» бір анықтап содан кейін ақылын шыңдап «адам болу» сол мәселесі жауабын күтуде.

Моңғол елі теориялы, саясатты, кітап оқитын үкімет басшылары бар сондай бір толық жабдықталған ел болатын уақыт жететін сол кезеңді жақындатуды тілеудемін. Марксті социализм кезінде міндетті түрде түсіну қажеттілігі болмады. Себебі саяси дағдарыс ол кезде жоқ болатын.

Себебі шаруашылық өндірістің жабдықтары көпшіліктің меншігі болатын. Әрине ол кезде жеке меншікті көп малды жүйрік атты адамдар мыңдап бар болды ғой. Ендеше бүгінгі күн социализм кезінде жеке меншік болмаған деп жарыса сөйлеу күлкілі көрінеді.

Неліктен бүгін Маркс маңызды болды десек көпшіліктің меншігі болған өндіріс жабдықтары толықтай жеке адамдардың меншігі болып қалған. Маркстің айтуынша жеке меншігі бар адамдар өзгені құлдыққа ұстайды ғой деген ескертулер болады.

Сондықтан өзгеге құл болып артық сағатпен жұмыстап, мамандығын жоғарылату ешқандай мүмкіндіксіз, өсіп даму жолы жабылып, демалыстың кепілдігі жоқ, денсаулықтың жөнді сақтандыруы жоқ жүру мүліктілерді пайда болдырғаны болмаса қоғамның саналы адамзатын пайда болдыру еш мүмкіндіксіз.

Моңғол елі бүгінгі күні саяси дағдарыстан тыс экономикалық дағдарысқа ұшыраған. Марксті оқып оның ана әдемі теорияларымен танысу алтындай қымбат мүмкіндігін пайдаланып саяси және экономикалық дағдарыстан тыс қоғам мен дін мен табынушылықтың дағдарысынан шығатын уақыт жетті.

2008ші жылдың экономикалық дағдарысы кезінде Америкада да Европада да Маркстің «Капитал» кітабында ізденіс көп болды дейді екен. Себебі экономикалық дағдарысқа Капитализм үнемі кіру қаупі бары жайлы Маркс 150 жыл бұрын жазып қойған екен. Моңғолдың қандай саясаткері сол кезде Маркстің  «Капитал»  кітабын оқыды екен.

Соған күманданамын, Президент, премьер министр әсіресе орталық банктің президенті деген адамдар Марксті оқып елінің осы кездегі дағдарысын тез арада жоятын уақыт болған екен. Маркс пен Моңғол екеуі танысатын уақыт келді.

2013-04-05 08:30

Эрдэнэт, Моңғолия